Wojna w Ukrainie wstrząsnęła Polską i całym światem. W obliczu dziejącej się tragedii i niepewności co do przyszłych wydarzeń odczuwamy ogrom lęku, niepokoju, smutku, złości i bezradności. W tym ogromnie trudnym czasie staramy się zadbać o pomoc naszym ukraińskim sąsiadom, o swój komfort psychiczny, ale pamiętajmy, że musimy również zatroszczyć się o dobrostan emocjonalny naszych dzieci, które w obliczu zagrożenia i narastającego niepokoju w około będą nas bardzo potrzebować.
O to kilka rad, które mogą okazać się pomocne:
1) Wytłumacz co się dzieje
Dzieciom trzeba mówić prawdę, choć w zależności od wieku, różnie przekazywać wiadomości. Nie ukrywaj przed dziećmi informacji o wojnie. Dzieci, które uczęszczają do różnych placówek i tak dowiedzą się od innych dzieci albo usłyszą informacje w mediach. Ważnym jest, żeby dziecko dowiedziało się o panującej sytuacji właśnie od rodziców. W ten sposób będziesz w stanie zadbać o emocje dziecka i je uregulować. Postaraj się przekazać informacje w bezpiecznej atmosferze kiedy zagospodarujesz czas tylko dla dziecka i będziesz w pełni dla niego dostępny. Możesz powiedzieć to w ten sposób: ’’W Ukrainie rozpoczęła się wojna. Prezydent Rosji zaatakował państwo Ukrainy i toczą się tam walki od kilku dni. Naród Ukraiński broni się, ale jest tam teraz bardzo niebezpiecznie’’. Martwimy się i nie wiemy ile ten stan potrwa’’. Warto zapytać dziecko w tym momencie ‘’Czy wie co to jest wojna?’’ albo ‘’Jakie obrazy w głowie pojawiają się mu na słowo ‘’wojna’’? Warto przyjrzeć się jak dziecko odbiera tę informację i jak wyobraża sobie tę sytuację. Dla młodszych dzieci w wieku przedszkolnym pomocnym może być zobrazowanie wojny jako sytuacji gdy tzw. ‘’czarny charakter’’- postać z bajki narusza czyjeś granice. Taki zabieg zobrazowania pomoże najmłodszym zrozumieć sytuację. Bądźmy również czujni na dziecięce katastrofizacje – wyolbrzymienia i dopisywanie katastroficznych scenariuszy. Jeśli się pojawią to wytłumaczmy, że naród Polski jest bezpieczny w tym momencie. Starszym dzieciom można wspomnieć o NATO i wytłumaczyć, że Polska ma sojusz wojskowy z największymi armiami świata i w razie potrzeby inne państwa pomogą nam. Ważne jest, żeby ilość informacji oraz sposób w jaki je przekazujemy był dostosowany do dziecka oraz jego indywidualnej wrażliwości.
2) Odpowiadaj na pytania i wątpliwości dziecka
Poświęcaj codziennie czas na dziecięce pytania i jego wątpliwości co do obecnego stanu i przyszłości. Do dziecka mogą napływać informacje z różnych środowisk, które będą powodować w nim dezorientację. Dziecko może usłyszeć w szkole np. ‘’Kolega powiedział, że Putin zaatakuje też Polskę’’. Odnoś się do takich treści biorąc pod uwagę stan faktyczny i aktualny odpowiadając np. ’’W tej chwili Putin zaatakował Ukrainę. Nie mamy informacji, że Polska też będzie zaatakowana. Kolega na pewno też takich informacji nie posiada’’.
3) Ogranicz wiadomości napływających z mediów
Na ten moment media dostarczają ogromu informacji o wojnie w Ukrainie, które są zbyt trudne dla nas samych, a co dopiero dla dziecka. Dramatyczne zdjęcia, nagrania i wstrząsające relacje to nieodpowiednie treści dla dzieci. Zadbaj o to, żeby dziecko nie oglądało kanałów informacyjnych. Swoją potrzebę zdobywania informacji nie zaspokajaj w obecności dziecka.
4) Obserwuj stan emocjonalny dziecka
Bądź uważny na różne stany emocjonalne dziecka, zwłaszcza rozdrażnienie, zestresowanie, wybuchy złości, wycofanie z kontaktu czy trudne zachowania. Dzieci w różny sposób radzą sobie z emocjami oraz ich nadmiarem. Za tzw. ’’trudnymi zachowaniami’’ kryją się przeżywane negatywne stany emocjonalne, z którymi nie mogą sobie poradzić. Dzieci potrzebują przede wszystkich zauważenia, że coś im dolega. Możesz powiedzieć ’’Widzę, że ostatnio sporo złościsz się. Musi być Ci z czymś ciężko’’. Nazwanie stanów emocjonalnych dzieci to pierwszy krok dla nich do ich uregulowania. W przypadku dużego lęku i niepokoju u dziecka powiedz ‘’Spokojnie, jestem przy Tobie. Jesteś bezpieczny i zadbam o to, żebyśmy byli bezpieczni’’. Dopytuj też codziennie ‘’Jak się czujesz dzisiaj?’’ i ‘’ Czy czegoś potrzebujesz dzisiaj ode mnie?’’. Dziecko powinno czuć, że jesteś wrażliwy na jego emocje oraz pomożesz mu w razie potrzeby.
5) Zapytaj czy dziecko chce pomóc
Aktywna pomoc zmniejsza poczucie bezsilności i bezradności, również wśród dzieci. Możesz zapytać dziecko czy chce pomóc w organizowaniu zbiórki rzeczy dla Ukraińców. Być może będzie chciało pomoc w pakowaniu albo oddać jakieś swoje rzeczy dla innych dzieci (np. zabawki). Symbolicznym gestem w ramach solidarności może być również wspólne wywieszenie flagi Ukraińskiej. Można zapytać tez dziecko czy chce narysować taką flagę i później powieście rysunek w ważnym dla niego miejscu.
6) Nie wycofuj się z codzienności
Wiadomość o wojnie na Ukrainie mocno nami wstrząsnęła i wprawiła nas w stan ‘’zatrzymania’’. Dla dziecka to może być bardzo niekomfortowy i trudny stan do wytrzymania, bo jego codzienność zostaje zaburzona. W obliczu obecnej nieprzewidywalności co do przyszłości bardzo ważne jest zadbanie o dotychczasowy porządek w życiu dziecka. Nie ograniczaj dotychczasowych aktywności dziecka, które budowały jego rzeczywistość i składały się na jego rutynę. Pomimo własnych trudnych emocji postaraj się znaleźć przestrzeń na ulubione aktywności dziecka.
7) Poinformuj co nas czeka
W związku z migracją uchodźców dobrze poinformować dziecko jak zmieni się jego otoczenie. Powiedz, że ludzie z Ukrainy uciekają przed wojną i w najbliższym czasie pojawi się ich wielu w Polsce, w tym dużo dzieci z Ukrainy. Być może wkrótce do jego przedszkola dołączą dzieci z Ukrainy. Być może dziecko słysząc w otoczeniu odmienny język może początkowo czuć się nieswojo i zaniepokojone. Zaznacz, że dzieci z Ukrainy komunikują się w innym języku niż polski. Starszym dzieciom możesz pomoc w nauce podstawowych zwrotów w języku ukraińskim. Ważnym też jest budowanie w dziecku postawy tolerancji, współczucia oraz przyjaźni wobec Ukraińców, a ogólnie innej kultury i narodowości. Dopytuj również jak wyglądają kontakty dziecka z dziećmi z Ukrainy i czy ma jakieś problemy w tej sytuacji. Przede wszystkim dajmy swoim postępowaniem dobry przykład dla dzieci. Dzieci widząc naszą otwartość i dobroć w stronę Ukraińców będą budować taką samą postawę u siebie.
8) Zadbaj o swój stan psychiczny
Pamiętaj, ze to Ty jesteś wsparciem i oparciem dla dziecka. To na ile dzieci będą czuły się bezpiecznie zależy przede wszystkim od nas, a dzieci zarażają się zarówno naszym niepokojem, jaki i spokojem. Nie wpadaj w panikę przy dziecku. Jeśli sam czujesz, że jesteś emocjonalnie przeciążony szukaj wsparcia, ale u innych dorosłych. Nie kieruj swoich nadmiarowych, trudnych emocji w stronę dziecka. Staraj się pokazać dziecku, że sam czujesz się spokojnie i bezpiecznie.
9) Po prostu bądź!
W tym trudnym czasie dzieci mogą bardziej potrzebować obecności swoich rodziców. Otwarta, uważna i czuła obecność będzie dla nich niewątpliwie największym wsparciem i pomocą w zadbaniu o ich dobrostan emocjonalny.
Sylwia Świstak
psycholog, psychoterapeuta